Yaşlı nüfusun hızlı bir şekilde artışı, istismara uğrayan yaşlı bireylerin sayısında da kayda değer bir artışa yol açıyor.
Dünya Sağlık Örgütü ve Birleşmiş Milletler tarafından sağlanan veriler, yaşlılara yönelik fiziksel, psikolojik ve ekonomik kötü muamelelerin giderek yaygınlaştığını göstermekte.
Birleşmiş Milletler Genel Kurulunun 66/127 sayılı kararı ile 15 Haziran, “Dünya Yaşlı İstismarı Farkındalık Günü” olarak belirlenmiştir.
60 YAŞ ÜSTÜ KİŞİLERİN YÜZDE 15,7’Sİ İSTİSMAR MAĞDURU
Her yıl 15 Haziran’da, yaşlı bireylerin kötü muamele ve ihmale maruz kalmalarının önüne geçmek amacıyla farkındalık yaratılması hedeflenmektedir.
2050 YILINDA MAĞDUR SAYISI 320 MİLYONA ULAŞABİLİR
Küresel ölçekte, 60 yaş ve üzerindeki bireylerin yaklaşık yüzde 15,7’sinin istismara uğradığı bilgisi, her 6 yaşlıdan birinin bu tür durumlardan etkilendiğine işaret ediyor.
Ayrıca, dünya nüfusunun 2050’de 2 milyara ulaşması beklenirken, yaşlı bireylerin 320 milyonunun istismara maruz kalabileceği öngörülmekte.
Kurumsal ortamlarda, örneğin huzurevleri ve uzun süreli bakım tesislerinde, yaşlılar üzerindeki istismar oranlarının daha yüksek olduğu bilinirken, bakım personelinin üçte ikisi bu tür davranışlarla ilişkilendirilmektedir.
YAŞLI İSTİSMARI NEDİR
Yaşlı istismarı; güvene dayalı bir ortamda, yaşlı bireyin zarar görmesine veya yaşamında olumsuz etkilere yol açan bir eylem ya da uygun müdahalelerin eksikliği olarak tanımlanıyor.
Yaşlılar, sadece fiziksel ve psikolojik istismar değil, aynı zamanda ekonomik ve cinsel istismar ile haklarının ihlaline de maruz kalabilirler.
Ekonomik istismar, yaşlı bireyin mal varlığının izinsiz veya kandırılarak kullanılması şeklinde tanımlanırken, hak istismarı da maddi veya hukuki hakların engellenmesi olarak görülmektedir.
İhmal durumu ise yaşlının sosyal, fiziksel ve duygusal ihtiyaçlarının karşılanamaması durumunu ifade ederken, boş vermişlik ve onurlarının zedelenmesi gibi durumlar da istismar kategorisinde değerlendirilmektedir.
VERİLER
DSÖ verilerine dayanarak, farklı bölgelerden 28 ülkede ortaya çıkan sonuçlar, 60 yaş üstü her 6 kişiden 1’inin bir tür istismara uğradığını kanıtlamakta.
İstismarın en yoğun gözlemlendiği yerler arasında huzurevleri ve uzun süreli bakım tesisleri yer almakta; bu yerlerde çalışan personelin yüzde 64,2’si, yani üçte ikisi yaşlılara yönelik istismar eylemlerinde bulunuyor.
İstismar failleri yalnızca bakım personeli ile sınırlı kalmayıp, aile üyeleri, eşler, çocuklar, akrabalar, arkadaşlar ya da komşular da bu grupta yer almakta.
Yaşlı bireylerin raporladıkları istismarların, yüzde 11,6’sı psikolojik, yüzde 2,6’sı fiziksel, yüzde 6,8’i finansal, yüzde 0,9’u cinsel ve yüzde 4,2’si ise ihmal türünde gerçekleşmektedir.
YÜZDE 33,4’Ü PSİKOLOJİK İSTİSMAR
Yaşlılar ve yakınları tarafından bildirilen istismarların yüzdesel dağılımında; psikolojik istismar yüzde 33,4, fiziksel istismar yüzde 14,1, finansal istismar yüzde 13,8, cinsel istismar yüzde 1,9 ve ihmal yüzde 11,6 olarak kaydedilmiştir.
Huzurevi veya bakım evlerinden bildirilen istismar oranlarında ise psikolojik istismar yüzde 32,5, fiziksel istismar yüzde 9,3, cinsel istismar yüzde 0,7 ve ihmal yüzde 12 şeklinde sıralanmaktadır; finansal istismar için ise yeterli veri mevcut değildir.
Gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde yaygın bir sorun haline gelen yaşlı istismarı, çoğu zaman kayıt altına alınmadığı için görünmez olmaktadır.
Bu bağlamda, istismara uğrayan yaşlı bireylerin gerçekte sayısının açıklanan verilere kıyasla çok daha yüksek olduğu tahmin edilmektedir.
DÜNYA GENELİNDE İSTİSMAR MAĞDURU YAŞLI SAYISI HIZLA ARTACAK
Covid-19 pandemisi döneminde, uygulanan sokağa çıkma yasakları ve bakım evlerindeki personel eksiklikleri gibi durumların yaşlı bireylerin istismara uğrama oranını artırdığı bilinmektedir.
ABD’de gerçekleştirilen bir araştırma, bu dönemde yaşlı istismar oranlarının yüzde 84 oranında artış göstermiş olabileceğini ileri sürmektedir.
Yaşlılara yönelik istismar mağdurlarının oranı sabit kaldığı takdirde, nüfusun yaşlanma süreci nedeniyle dünya genelinde mağdur sayısının hızlı biçimde artacağı düşünülmektedir.
2030 yılında 1,4 milyar ve 2050’de 2 milyar olması beklenen yaşlı nüfus, istismar oranı değişmeden kalsa bile mağdur sayısını 320 milyona yükseltecektir.
YAŞLILARA YÖNELİK İSTİSMAR, ÖLÜME DAHİ YOL AÇIYOR
Yaşlı bireylere yönelik istismar, fiziksel yaralanmalar, erken ölümler, depresyon, bilişsel gerileme, ekonomik sıkıntılar ve kurumsal bakım altına alınma gibi kritik sonuçlar doğurmakta.
Bu tür istismarların etkileri, yaşlı bireyler açısından oldukça ağır seyretmekte ve iyileşme süreçleri çoğu zaman daha uzun ve zorlayıcı geçmektedir.
KÖTÜ FİZİKSEL VE ZİHİNSEL SAĞLIK DURUMU İSTİSMAR RİSKİNİ ARTIRIYOR
Yaşlı bireylerin istismara uğrama riskini artıran bireysel faktörler arasında; işlevsel bağımlılık, engellilik, kötü sağlık durumu, bilişsel bozukluklar ve düşük gelir düzeyi yer almakta.
Aynı zamanda, istismarda bulunan bireylerin ruhsal hastalıkları, madde bağımlılıkları ve genellikle maddi bağımlılık gibi risk faktörleri öne çıkmaktadır.
İlişkisel düzeyde ise istismar riski, istismarcı ile mağdur arasındaki ilişkiye ve medeni duruma bağlı olarak artış göstermektedir.
Bu faktörlerin etkisi, ülkeden ülkeye ve kültürel bağlama göre değişiklikler göstermektedir.
Toplumsal düzeyde, yaşlılara yönelik ayrımcılığı ve şiddeti normalleştirici kültürel normlar istismar riskini artırmakta.
Güçlü sosyal destek sistemleri ve yalnız yaşamaktan kaçınmak gibi faktörler ise yaşlı bireylerin istismara uğrama olasılığını azaltan koruyucu unsurlar arasında sayılmaktadır.
İSTİSMAR DURUMLARINDA BAŞVURULABİLECEK YARDIM HATLARI VE ACİL BARINMA İMKANLARI VAR
Yaşlı istismarlarının önlenmesi adına ilgili yardım hatları ve acil barınma imkanlarının oluşturulması ve caydırıcılığın artırılması büyük önem taşımaktadır.
Ayrıca, bakıcıların üzerindeki yükü hafifletmeye yönelik destek hizmetlerine sahip müdahale programları ve ekonomik istismara karşı korunmaya muhtaç yaşlı bireyler için geliştirilen para yönetimi hizmetleri dikkat çekici bir ihtiyaç halindedir.
İstismar vakalarının genellikle çoklu müdahale gerektirmesi nedeniyle, çok disiplinli ekiplerle yürütülen işbirliği çalışmaları önem arzetmektedir.
